دینوَر یکی از بخش‌های شهرستان صحنه در استان کرمانشاه در غرب ایران است
تاریخچهٔ بخش دینور
بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۴ دینور به عنوان بخش تابعه شهرستان صحنه محسوب می‌شود. این بخش در گذشته ماه کوفه نامیده می‌شده که بنا به روایتی به سبب تأمین خراج کوفه بوده و به روایتی دیگر به دلیل فتح آن بدست مردم کوفه ماه کوفه نامیده شده است. شهر باستانی دینور در اثر زلزله تخریب شده و هنوز آثاری از آن بصورت تپه‌ای باستانی در کنار روستای شیرخان وجود دارد. علی‌أی‌حال به دلیل وجود گسل فعال دینور این منطقه در طول سالیان همواره شاهد زلزله‌های متعددی بوده که آخرین آن بسال ۸۱ صدمات وسیعی به روستاهای منطقه وارد کرد.
تپه تاریخی و باستانی شیخی‌آباد روستای کرتویج علیا دینور به عنوان نخستین زیستگاه بشر دوره نوسنگی در خاورمیانه شناخته شده است. در کاوش این تپه، تاریخ آن با قدمت ۱۱ هزار و ۸۰۰ سال حاصل شده که قدیمی تر از مجموعه گنج دره هرسین با قدمت ۱۰ هزار سال است که از قدمت کهن دینور حکایت دارد.
این بخش براساس مصوبه هیئت دولت به تاریخ ۱۳۸۹/۰۳/۱۲ به عنوان یکی از بخش‌های استان کرمانشاه به مرکزیت شهر میانراهان شناخته شد.
دشت دینور جزء دشت‌های مرتفع استان کرمانشاه می باشدکه ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۵۰متر است و بین کوه‌های امروله و هجر قرار دارد که در این میان کوه امروله در شمال شهرستان صحنه با ارتفاع ۳۲۰۳متر چهارمین کوه پر ارتفاع استان کرمانشاه میباشد.
دشت دینور ۲۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد ولی کل بخش دینور ۷۴۲ کیلومتر مربع وسعت دارد و دارای آب و هوای کوهستانی است و جزء مراتع ییلاقی استان کرمانشاه قرار می‌گیرد. شغل اصلی مردم کشاورزی ودربعضی ازروستاها باغبانی است. دشت دینور دارای زمینهای کشاورزی مرغوب و مستعدی میباشد، زمینهای منطقه دینور استعداد فراوانی در زمینه تولید آفتابگردان، گندم و... دارند.
بخش دینور از شمال به استان کردستان شهرستان کامیاران و از شمال و شمال شرق و شرق به شهرستان سنقر، از جنوب به بخش مرکزی صحنه، از غرب به دهستان بیلوار از توابع بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه و از سمت جنوب غربی به دهستان چمچمال از توابع بخش بیستون از شهرستان هرسین محدود می‌شود.
دینور دارای یک نقطه شهری به نام میانراهان و سه دهستان به نام‌های دهستان دینور (مرکزی) به مرکزیت شهر میانراهان، دهستان حر به مرکزیت روستای موئینه، دهستان کندوله به مرکزیت روستای کندوله تشکیل شده‌است.
روستاهای دینور
دهستان دینور (مرکزی):
۱- کاکاوند، ۲ - جیحون‌آباد ۳ - احمدآباد، ۴ - چمه، ۵ - قیطاس‌آباد، ۶ - عزیزآباد، ۷ - کله جوب درتنگ، ۸ - میانراهان، ۹ - تپه کلوچه، ۱۰ - خدرآباد، ۱۱ - دستجرده علیا، ۱۲ - دستجرده سفلی، ۱۳ - میره طاهر، ۱۴ - مریم‌نگار، ۱۵ - کرج علیا، ۱۶ - کرج سفلی، ۱۷ - باباکمال علیا، ۱۸ - باباکمال سفلی، ۱۹- چراغ‌آباد، ۲۰ - کرکسار، ۲۱ - جبارآباد، ۲۲ - نظرآباد، ۲۳- پیرقاسم، ۲۴ - سید شهاب ۲۵ - طاهرآباد، ۲۶ - امین‌آباد، ۲۷ - امیرآباد، ۲۸ - قلعه، ۲۹ - ده خانجان، ۳۰ - حسن‌آباد سفلی، ۳۱ - حسن‌آباد علیا، ۳۲ - گیلانه، ۳۳ - ارمنی‌جان، ۳۴ - زیبا جوب، ۳۵ - شاهمار، ۳۶ - شیرخان، ۳۷ -بالاجوب، ۳۸ - کله جوب علیا، ۳۹ - سفیدخانی، ۴۰ - هریله، ۴۱ - رشیدآباد، ۴۲ - تینموسفلی، ۴۳ - تینمو علیا، ۴۴ - احمدآباد مله ماس، ۴۵ - گون بان، ۴۶ - ده آسیاب، ۴۷ - محمودآباد (ویرانه) ۴۸ - دوآبان، ۴۹ - محمدآبادبان مله، ۵۰ - پنگیجه، ۵۱ - مزرعه دولت‌آباد، ۵۲ - چالاب قجر، ۵۳ - مزرعه عالی سیاه، ۵۴- محمودآباد
دهستان حر:
۱- جامیشان سفلی، ۲ - جامیشان وسطی، ۳ - گنداب علیا، ۴ - گنداب سفلی، ۵ - زحمانی، ۶ - محمدآباد، ۷ - شاه‌ویس‌آباد، ۸ - شوربلاغ، ۹ - چوبینه، ۱۰- عبدالمحمد، ۱۱ - مزرعه چشمه نظر، ۱۲ - مزرعه چالاب، ۱۳ - قره قاچ، ۱۴ - سلطان‌آباد، ۱۵ - گیجی‌دره، ۱۶ - دره خلیل، ۱۷ - مؤینه، ۱۸ - حرین، ۱۹- شاپورآباد، ۲۰ - اشرف‌آباد، ۲۱ - کلکان آفتاب‌رو، ۲۲ - کلکان نسار، ۲۳ - بلشت، ۲۴ - قلعه سبزی، ۲۵ - پویان، ۲۶ - سادول، ۲۷ - قزل‌دره، ۲۸ - پشتگلان، ۲۹ - کوره، ۳۰ - سیاه‌دره، ۳۱ - سربرزه، ۳۲ - مله‌بید، ۳۳ - سنگ سفید، ۳۴ - سرتخت، ۳۵ - مزرعه کانی کبود
دهستان کندوله:
۱- کندوله، ۲ - پشت‌پیرافته، ۳ - پریان، ۴ - شریف‌آباد، ۵ - بزه رود، ۶ - قلعه بزه رود، ۷ - کهریز، ۸ - چشمه غلام ویس، ۹ - حجت‌آباد، ۱۰ - تراز و بره، ۱۱- مله‌هانه، ۱۲ - تازه‌آباد، ۱۳ - امیرآباد، ۱۴ - کری‌زاغه، ۱۵ - سرچمن، ۱۶ - گرماب، ۱۷ - قروجنگ، ۱۸ - سیاه‌خانی، ۱۹ - چشمه آلوچه، ۲۰ - خلیل‌اله، ۲۱ - علی‌آباد، ۲۲ - کرتویچ علیا، ۲۳ - کرتویچ سفلی، ۲۴ - ازناب علیا، ۲۵ - ازناب سفلی، ۲۶ - چشمه بیگلر، ۲۷ - چشمه قبنر، ۲۸ - کنک، ۲۹ - کرم‌بست، ۳۰ - اسلام‌آباد بزه‌رود
'وجه تسمیه دِینوَر' این کلمه به کسر دال و سکون یا و نون و فتح واو و سکون راء صحیح است، ابن خلکان می‌گوید: سمعانی در انساب آن را به فتح دال ضبط کرده ولی صحیح نیست. لفظ دینور در میان فارس و عرب مشترک بوده و تنها به یک تلفظ در کتابهای جغرافیای آمده است؛ ولی دربارهٔ وجه تسمیه واژه دینور اختلاف نظر بسیاری وجود دارد اسم دینور از دو بخش (دین) و (ور) تشکیل شده است. معلوم است که مردمان سرزمین ایران بخصوص مردمان باستانی اطراف رشته کوه‌های زاگرس تا قبل از پیدایش آیین زردتشت به دینور معروف بودند. ماموستا پروفسور توفیق وهبی دربارهٔ آیین کهن کردها می‌گویید: تا قبل از ظهور آیین زردتشت مردمان اطراف رشته کوه‌های زاگرس پیرو آیین (میترا)، (شیدا) یا (دئیوه) بودند؛ و یکی از پری و فرشتگان بزرگ این آیین که فرشتهٔ (قلم) بوده به (دین) معروف بوده است و آن‌های که مجسمه این فرشته را داشتند به «دینوران» شناخته می‌شدند. مشخص است کسی که حامل این فرشته – دین- بوده است به (دینه ور) معروف بوده است یعنی «صاحب و حامل دین». اما پس از پیدایش آیین زردتشت مردمان این سرزمین آیین قدیمی خود را کنار گذاشتند اما نام دینور همچنان بر آن منطقه باقی ماند. برخی از تاریخ نویسان می‌گویند کلمه «دینور» از «دینهور» که یکی از خدایان سریانی بوده است اقتباس شده است؛ و برخی دیگر نیز معتقدند که این اسم از «دیونوسیوس» که یکی از خدایان یونانی بوده گرفته شده است. عبدالرحمان شیخ صوفی در کتاب صورالکواکب معتقد است که دینور به معنی «دین آور» بوده یعنی محلی که دین بدانجا آورده شده است. یاقوت در معجم البلدان می‌نویسد: «ماه دینار اسم دینور بوده و اصلش از قدیم دیناوران بوده چرا که اهالیش دین زردتشت را بی اکراه و اجبار قبول کردند، بنابراین آن شهر را دین آوران گفتند نه به معنای دینار که زر است». ماه بهزادان نیز به دینور گفته می‌شده است این نام را برخی از متون تاریخی و از جمله طبری ذکر کرده‌اند (تاریخ دینور: نوشته اقبال امیری)
ساکنان و اقوام دینور
از گذشته‌های دور دینور محل سکونت انسان‌ها و اقوام گوناگون بوده است، حتی نخستین سکونتگاه بشر حداقل در محدوده خاورمیانه در دینور میباشد (تپه شیخی آباد در روستای کرتویج علیا دینور) ولی آنچه از منابع تاریخی معتبر آمده است که در گذشته و در دوران رونق دینور در این شهر اعراب و اکراد زندگی می‌کرده‌اند و از آنجایی که دینور به عنوان یک شهر ارتباطی مطرح بوده از اقوام و قومیت‌های گوناگون در آن زندگی می‌کرده‌اند. چنانچه در کتاب حدود العالم من المشرق و المغرب آمده: «دینور شهری است برابر وی (لمغان) بر کرانهٔ رود نهاده و اندر وی جای بازرگانانست از همه خراسان و اندر وی بتخانهاست و اندرین شهر بازرگانان مسلمانند مقیم و این شهر آباد است و یا نعمت». «دینور و شهر ژور شهرهای اند انبوه و بسیار نعمت و مردمانی آمیزه‌اند». در دوران امویان و عباسیان دینور بسیار بسیار آباد بود و اعراب توجه ویژه‌ای به سکونت در منطقه دینور داشتند و همین امر باعث شکوفایی بیش از پیش آن شد. در ایران زبان عربی زبان روزمرهٔ مهاجران عرب بود در پاره‌ای از شهرها نظیر دینور دارای شمار زیادی سکنهٔ عرب بود؛ ولی با این وجود می‌توان گفت که دینور همواره سکونتگاه اصلی کُردها بوده است امروزه اقلیت‌های گوناگونی در این بخش زندگی می‌کنند که یکی از آنها لک‌ها هستند که در حوالی سالهای ۱۳۲۰ شمسی از مناطق لرستان همچون الشترکوچ می‌کنند و به دینور مهاجرت می‌کنند که امروزه در روستاهای حسن-آبادسفلی و علیا، گیلانه، امین آباد، چشمه بیگلر، قلعه‌دهخانجان، چمه، قیطاس آباد، عزیزآباد، امیرآباد، سید شهاب، کله جوب و به صورت پراکنده در روستاهای طاهرآباد و ارمنی جان می‌باشند. کندوله ای‌ها نیز یکی از اقلیت‌های دینور می‌باشند که می‌توان آنها را قدیمی‌ترین ساکنان دینور دانست که سابقه حدود یک قرن سکونت در دینور را دارا می‌باشند که زبان آنها با بقیه مردم دینور متفاوت است آنها به گویش هورامی تکلم می‌کنند. بقیه ساکنین دینور که بیش از ۹۰ در صد ساکنان دینور را تشکیل می‌دهند به زبان کردی کلهری تکلم می-کنند که از ایلات و اقوام زنگنه، جلیلوند، مافی، کلیایی، علی اللهی و... می‌باشند.
بیشتر ساکنان بخش دینور کرد هستند که عمدتاً به زبان کردی با گویش کردی جنوبی و لهجه کلیایی سخن می‌گویند. (تاریخ دینور نوشته اقبال امیری)
این در حالی است که در دهستان کندوله کردهای هورامی (اورامی) و در دهستان حر کردهای کلیایی هستند و آنها نیز به گویش و لهجه کردی خود تکلم می‌کنند. بیشتر ساکنان بخش دینور پیرو دین اسلام و شیعه ۱۲ امامی هستند؛ ولی در روستاهای از آن پیروان آیین یارسان نیز زندگی می‌کنند.
امامزادگان دینور
به دلیل شرایط خاصی که دینور در فاصله تاریخی نه چندان دور داشته ازجمله امن بودن این بخش و همچنین گرایش زیادی که مردم این بخش به تشیع و خاندان آل علی (علیه السلام) داشته است، این بخش مکان امنی برای شیعیان بوده است، به همین خاطر فرزندانی از نسل پیامبر (ص) در این بخش می زستند که برخی از آنان شامل:
- امامزاده سیدشهاب الدین یا سی شاوء (علیه السلام) در روستای سید شهاب
- امامزاده محمود شیرخان (علیه السلام) در روستای شیرخان
- امامزاده عباسعلی (علیه السلام) در روستای بالاجوب
- امامزاده پیرافته (علیه السلام) روستای کندوله
- امامزاده محمدابراهیم (علیه السلام) در روستای پریان
۸ امامزاده ابراهیم خلیل‌الله در روستای خلیل‌الله ۸امامزاده هفت سوار در روستای کنگ
